Żelazny pręt rozgrzał się do białości. Marcin chwycił go pewną ręką, podczas gdy Antoni Couderc i Wilhelm Bastide równocześnie chwycili Gerwazego, który wył jak zarzynana świnia, a wszystkie jego mięśnie zesztywniały ze strachu przed bliskim cierpieniem.

– Nieeeeeee!...

Marcin zbliżał się nieubłaganie. Katarzyna chwyciła go za ramię i skierowała się do jeńca, który z całych sił starał się wyrwać z żelaznego uścisku.

– Mów! W przeciwnym razie zedrzemy z ciebie ubranie, przywiążemy do tego pierścienia zwisającego ze sklepienia i oddamy w ręce Marcina!

– Co chcesz wiedzieć?...

– Dwie rzeczy: po pierwsze, imię twego wspólnika! Jest wśród nas nieszczęśnik, który ci donosi i jest zdrajcą. Chcę wiedzieć, kto to jest!

– A drugie pytanie?

– Bérault d’Apchier rozpowiadał po całej okolicy, że pan de Montsalvy już nigdy tu nie wróci. Chcę wiedzieć, co knuje, że ma taką pewność. Chcę wiedzieć, co grozi mojemu mężowi!

– Już mówiłem, pani... jestem zbyt skromną osobą, by Bérault dopuszczał mnie do swoich tajemnic...

Katarzyna nie dała mu dokończyć, lecz rozkazała:

– Rozebrać go i powiesić za nadgarstki na pierścieniu!

– Nie! Litości! Nie!... Nie róbcie mi krzywdy! Będę mówić... Powiem, powiem wszystko, co wiem!

– Chwileczkę! – przerwał przeor. – Spiszę twoje zeznania. Znajdujesz się przed obliczem sądu. Ja będę sekretarzem.

Spokojnie wyjął ze swego szkaplerza kartkę zwiniętego papieru, gęsie pióro, a zza paska mały kałamarz. Następnie skinął na żołnierza, by udzielił mu swych opancerzonych pleców jako pulpitu.

– Gotowe! – powiedział z zadowoleniem. – A teraz słuchamy cię! Gerwazy spojrzawszy kolejno na przeora z uniesionym do góry piórem, na kasztelankę, która utkwiła w nim nieprzejednane spojrzenie, i na ojca Bertylki, który trzymał w ogniu rozżarzony pręt, wybełkotał:

– Gonnet... bękart Béraulta opuścił obóz... W Wielki Piątek ruszył do Paryża...

– Kłamiesz! – krzyknął Mikołaj. – Bękart został poparzony w ramię podczas pierwszego szturmu, nie mógł więc ruszyć w drogę!

– Przysięgam, że wyjechał! – zaklinał się Gerwazy. – W tej rodzinie nikt się z sobą nie cacka. A zresztą, boli go tylko ramię, a nie pośladki. Może jechać konno...

– Wierzę ci! – przerwała Katarzyna ze zniecierpliwieniem. – Mów dalej! Po co pojechał do Paryża?

– Pojechał do pana Arnolda. Oczywiście nie powiedziano mi po co, lecz ja podsłuchiwałem w nocy pod namiotem... Otóż Gonnet udał się do Paryża... by walczyć z kapitanami, wkraść się w łaski pana Arnolda i zyskać jego zaufanie.

Gonnet ma za zadanie zjawić się w obozie konetabla i rozpowiedzieć, jak to jego ojciec i bracia napadli na Montsalvy, na ten smaczny kąsek, i jak nie chcieli podzielić się z nim łupem. Że został pobity, zraniony w ramię i wygnany, a teraz płonie z żądzy zemsty. Dlatego uciekł od Béraulta, by powiadomić prawowitego właściciela Montsalvy o wyrządzonej mu krzywdzie, chcąc tym samym zyskać sprzymierzeńca, najlepiej wdzięcznego...

Nie trzeba było namawiać Gerwazego do mówienia. Ogarnięty nadzieją, że kasztelanka daruje mu życie, nie szczędził wyjaśnień ani szczegółów.

– A na co bękart liczy powiadamiając pana Arnolda o tym, co się tutaj dzieje?

– Że opuści armię, by tu wrócić. Gonnet oczywiście pojedzie z nim, by „zbierać owoce zemsty”. Przyjaciele pana Arnolda zostaną w Paryżu, tak więc na drogach i bezdrożach będą tylko we dwóch, i wtedy...

– Jeśli wróci, to nie sam – krzyknął Couderc. – Z pewnością zabierze swych dzielnych ludzi, a oni nie pozwolą Gonnetowi zabić ich pana!

– Gonnet ma przy sobie truciznę... Trucizna ta działa powoli, nie zmieniając smaku wina. Wieczorami, po trudach dnia, rycerze opróżniają kilka dzbanów, Gonnet więc bez trudu dosypie jej panu Arnoldowi, po czym będzie miał wystarczająco dużo czasu, by dać nogę!

Po sali przeszedł pomruk gniewu. Sierżant, kowal i płatnerz rzucili się na Gerwazego, chcąc go udusić. Przeor z ledwością zdążył zasłonić jeńca, bo zatłukliby go niechybnie.

– Uspokójcie się! – rozkazał. – Ten człowiek nie powiedział jeszcze wszystkiego. Odsuńcie się! Na razie nie on nam zagraża! Powiedz mi, Gerwazy – dodał zwracając się do chłopaka, który schował się za jego czarną sutanną – jeśli Gonnet ma truciznę, dlaczego nie użyje jej zaraz po przyjeździe do Paryża? Stamtąd też zdążyłby uciec.

– Oczywiście, wasza świątobliwość! Lecz to, na czym zależy Béraultowi, to nie tyle zabić pana de Montsalvy, ile cieszyć się jego upadkiem!

– W jaki sposób? Jeśli pan de Montsalvy opuści kwaterę w Paryżu, jeśli porzuci armię, by wrócić do domu, jakże zostanie osądzony?

– Nie wiem, jak Gonnet ma to załatwić, lecz ma doprowadzić do tego, by ten wyjazd wyglądał na ucieczkę... lub zdradę. „Już ja się o to postaram – powiedział – by ten Montsalvy zostawił jakiś kompromitujący dowód!” A ponieważ pan Arnold wkrótce umrze, Bérault będzie mógł w świetle prawa starać się o przyznanie dóbr zdrajcy! A Karol VII nie pierwszy to raz doświadczy ród de Montsalvych!

Tym razem nie wybuchła gniewna wrzawa. Oburzenie i niesmak spowodowały, że wszyscy milczeli w oniemieniu. Katarzyna wstała z miejsca i dumnym spojrzeniem ogarnęła zgromadzonych.

– W takim razie nie mamy się czego obawiać! Dla pana obowiązek jest rzeczą najświętszą, przy tym darzy was, swoich wasali, i mnie, swoją żonę, najgłębszym zaufaniem, więc nie zdezerteruje w obliczu nieprzyjaciela po to, by ruszyć nam z pomocą. Nawet gdyby się dowiedział, że Montsalvy płonie, nie porzuciłby armii wcześniej, jak dopiero po wypędzeniu Anglików ze stolicy i oddaniu jej królowi. Twój Gonnet traci tylko czas!

Słowa kasztelanki podziałały jak oliwa wrzucona na gotującą się wodę, ludzie odetchnęli, uspokoili się, a nawet wymieniali triumfalne uśmiechy.

– Oczywiście! – rzekł Wilhelm Bastide. – Pan Arnold sam już będzie wiedział, jak nam pomóc bez narażania rycerskiego honoru i nie da się nabrać na sztuczki tego wściekłego psa!

W tej chwili nagły gniew opanował Gerwazego, który nie mógł znieść, że nic tu sobie nie robią z jego słów, i nie myśląc nawet o podbijaniu ceny swoich informacji, krzyknął:

– Bando tępaków! Co się tak puszycie jak indory i cieszycie z góry? Ja wam powiadam, że pojedzie z Gonnetem... gdyż nie będzie miał innego wyjścia! Jak waszym zdaniem zareaguje ten wasz pan, kiedy Gonnet powie mu, że jego żona jest kochanką Béraulta, że to ona go sprowadziła, by mu oddać miasto... i kiedy przedstawi mu dowód, że śpią razem?

Nastąpiła śmiertelna cisza. Nie mogąc uwierzyć własnym uszom, patrzyli po sobie jak oniemiali. Katarzyna zesztywniała, a jej oczy zogromniały ze zgrozy. Po czym zmienionym głosem, wpatrując się uporczywie w jeden punkt na murze, powtórzyła jakby we śnie:

– Dowód?... Jaki dowód?

Gerwazy przestraszony skutkiem, jaki wywołały jego słowa, nie śmiał się ruszyć i stał jak zamurowany. Wtedy nagle Katarzyna rzuciła się na niego, chwyciła go za kołnierz brudnej opończy i zaczęła potrząsać jak snopkiem siana.

– Jaki dowód? – krzyczała. – Gadaj, psie! Jaki dowód? Gadaj zaraz, bo każę obedrzeć cię ze skóry!

Gerwazy jęknął wijąc się u jej stóp, po czym z trudem wybełkotał:

– Twoja, pani, koszula... a także list... miłosny list... a raczej kawałek listu...

Ale kasztelanka przeceniła swe siły. Dało znać o sobie wyczerpanie i potworny ból w ramieniu. Otworzyła usta, by coś powiedzieć, lecz nie wydała żadnego dźwięku, jej oczy zaszły mgłą i trzepocąc w powietrzu rękami upadła bez czucia na posadzkę tuż obok jeńca.

Natychmiast wszyscy rzucili się na pomoc. Nawet Bérenger, który do tej pory stał nieruchomo i milcząco jak posąg, rzucił się na kolana i chciał podnieść głowę kasztelanki, lecz Mikołaj Barral był szybszy. Podłożywszy rękę pod ramiona swej pani, a drugą pod jej kolana podniósł ją z posadzki lekko jak piórko.

– Jeszcze tylko tego nam brakowało! – mruknął ze złością. – Ona nie powinna być przy badaniu jeńca. To dla niej śmiertelny cios – dodał patrząc na twarz spoczywającą na jego ramieniu, szarą i z czarnymi podkowami pod oczami.

– I tak trzeba by jej było o wszystkim powiedzieć – rzucił przeor. – Zanieście ją, Mikołaju, do zamku i powierzcie Sarze. Powiedzcie jej, co się stało, a potem szybko wracajcie. Jeszcze będę was potrzebował.

– A co robimy z tym? – spytał Couderc wskazując głową na Gerwazego. – Czy zaraz go powiesimy?

Przeor spojrzał na więźnia, a w jego spojrzeniu, zazwyczaj dobrotliwym i łagodnym, nie było najmniejszego śladu miłosierdzia.

– Nie! – odparł zimno. – Gerwazy ma nam jeszcze wiele do wyjawienia. Na przykład imię zdrajcy.

Przeor zajął miejsce Katarzyny na taborecie, wygładził ręką papier, na którym spisywał zeznania Gerwazego, i powiedział:

– Teraz będziesz mi odpowiadał, lecz nie żyw złudzeń: moje warunki będą takie same jak pani de Montsalvy. Z tą tylko różnicą, że dam ci rozgrzeszenie, jeśli twoja skrucha będzie szczera... zanim zostaniesz powieszony!

Godzinę później, podczas gdy Katarzyna spała głęboko po zażyciu środka przyrządzonego przez Sarę, Gerwazego zaprowadzono do lochu, a przeor z zatroskaną miną udał się do klasztoru, by tam czekać na dalszy ciąg wydarzeń, Mikołaj Barral w towarzystwie czterech żołnierzy walił do drzwi Augustyna Fabre, stolarza. Nie słysząc odpowiedzi, wyważył je z hałasem, który przyciągnął do pobliskich okien przerażone głowy w nocnych czepkach; ludzie chwycili za siekiery i co kto miał pod ręką, myśląc, że to nocna napaść.

Od kiedy rozpoczęło się oblężenie, mieszkańcy Montsalvy trzymali broń przy łóżkach. U Gauberty osełka do ostrzenia nie przestawała się kręcić, a nawet jej wrzeciono było naostrzone jak ostrze szpady.

Po chwili z domu Augustyna wypadli żołnierze z nietęgimi minami. Nie zastali nikogo: Augustyn i Azalia zniknęli.

Wkrótce sierżant i jego kompania zostali otoczeni ciekawskimi, którzy nadciągnęli ze wszystkich stron, wymachując czym popadło i nie wiedząc dobrze dlaczego.

Mikołaj zrozumiał, że chcąc uniknąć zamieszek musi tym ludziom wyjaśnić, co się stało.

Wskoczywszy na studnię i wyciągnąwszy przed siebie ręce, jak dyrygent próbował uciszyć rozgardiasz. Choć nie był wielkim mówcą, opowiedział o wydarzeniach poprzedniej nocy, nie omijając niczego. Opowiedział, jak przyparty do muru Gerwazy zaczął mówić o pułapce zastawionej na pana de Montsalvy i że wyjawił imiona swoich wspólników, wskazując na stolarza, jego córkę i starą czarownicę, Ratapennadę, która sporządziła truciznę Gonnetowi. Wreszcie opowiedział, jak Augustyn padłszy ofiarą niezbyt ojcowskiego uczucia, które wzbudziła w nim córka jego zmarłej żony, stał się igraszką w rękach Azalii. Według Gerwazego prowokująca uroda Azalii uczyniła z tego niegdyś tak spokojnego człowieka niewolnika potężnego pożądania, którym piękna koronczarka manipulowała jak kukiełką, naśmiewając się z niego, kiedy to jeszcze przed wygnaniem Gerwazego z zamku spotykała się z nim wedle młyna. Podsycając chciwość dziewczyny, roztaczając przed nią świetlaną przyszłość, mile łechcąc jej próżność, Gerwazy Malfrat z łatwością dostał od niej to, czego z taką pogardą odmawiała innym chłopcom.

Augustyn oczywiście nie wiedział, że Azalia została kochanką Gerwazego, i to właśnie on z rozkazu swojej dziwnej córki próbował strącić kasztelankę do fosy; w zamian za tę przysługę Azalia obiecała ojczymowi, że mu się odda! Myśl ta doprowadziła nieszczęsnego Augustyna do szaleństwa i by posiąść ciało, którego piękno prześladowało go w dzień i w nocy, byłby gotowy zasztyletować samego przeora pośrodku sumy!

Sama Azalia zaś nie tylko dała Gerwazemu jedną z koszul Katarzyny, w której miała naprawić koronkę, lecz na dodatek sama napisała ów słynny „list miłosny” podrabiając pismo swej pani. Wszystko to Augustyn spuścił za pomocą sznura w noc ciemną w umówionym miejscu przy murze...

W miarę jak Mikołaj mówił, narastało szemranie, które wkrótce przerodziło się w krzyki, aż strażnicy z murów wychylili głowy, by sprawdzić, co się dzieje w mieście. Mały placyk wyglądał jak sabat czarownic, na którym kotłowały się głowy, wymachiwały ramiona różnego rodzaju orężem. Lecz ogólne uczucie najlepiej wyraziła Gauberta:

– Chcemy dostać Augustyna i Azalię! – wrzeszczała głośniej niż inni. I wywijając swoim naostrzonym wrzecionem niczym Joanna d’Arc sztandarem, ruszyła na dom stolarza, pociągając za sobą wściekły tłum, który z trudem wcisnął się do warsztatu, pomimo protestów sierżanta, przysięgającego na wszystkie świętości, że całe obejście zdrajców dokładnie przeczesał.

Trzeba było jednak spojrzeć prawdzie w oczy. Augustyn i Azalia, dowiedziawszy się o schwytaniu Gerwazego, uciekli nie zostawiając najmniejszego śladu ani żadnych oznak popłochu. W domu stolarza panował idealny porządek. Łóżka były zasłane, naczynia pomyte. Zniknęły tylko ubrania i drobne przedmioty osobiste...